Ása Marin

Þörfin fyrir að skrifa og leyfið

Frá barnalegum rímvísum um mús (sem á leið inn í hús, datt ofan í krús, útötuð í lús) til skáldsagna hef ég nær alltaf skrifað. Frá músinni klambraði ég saman vísum og sendi í barnablað Morgunblaðsins. Fyrsti útgefni kveðskapurinn eftir mig var leirburður sem uppljóstraði því hverjum systir mín var skotin í, fjölskyldumeðlimum til mismikillar skemmtunar. Ég man tilfinninguna að sjá ljóð á prenti eftir mig, mér fannst ég gífurlega gott ljóðskáld. Ég var um tíu ára og trúði því að ég gæti allt.

Í Verzlunarskólanum kynntist ég Ljóðdrekum sem ortu undir leiðsagnar Þórðar Helgasonar. Þar lærði ég um myndmál og vísanir, þversagnir og ýkjur. Hann hvatti okkur áfram og ég lærði fyrst og fremst að ljóð þurfa ekki alltaf að ríma, innihaldið skiptir meiru máli. Í kjölfarið breyttist hnoðið í læsilegri kveðskap.

Það þótti ekkert sérstaklega töff að yrkja ljóð þegar ég var í framhaldsskóla. Ekki frekar en að prjóna. Til að fremja ekki félagslegt sjálfsmorð hafði ég lágt um þessi áhugamál, þar til á lokaárinu þegar ég prjónaði á skólagöngunum og sendi ljóð og smásögur í þær samkeppnir sem skólablöðin voru með. Við útskrift gaf ég út æskuljóðin og í kringum aldamótin birtust ljóð eftir mig í ýmsum safnritum, á íslensku og þýsku. Ég var þó feimin við titilinn skáld því það fannst mér afskaplega stór stimpill en orðið ungskáld gat ég notað, fannst ég frekar líkari ylfingi en úlfi. Seinna gæti ég kallað mig skáld. Þá búin að skrifa glás og orðin of gömul til að það væri ekki hégómi að nota forskeytið ung-.

Ég valdi ekki íslensku- eða bókmenntafræðinám, heldur annað háskólanám. Bilið á milli mín og fólks sem talaði um Músu í stað innblásturs og skilgreindi texta út frá ismum breikkaði. Ég hélt áfram að yrkja en efi myndaðist og stækkaði. Efi sem fór að trufla. Ég veit ekki hvort vóg þyngra, viðmót þeirra sem ég bar mig saman við eða skortur á sjálfstrausti og óöryggi um það hvort ég hafi valið rétt nám. En með árunum hætti ég að trúa því að ég hefði leyfi til að skrifa. Í nokkur ár eftir háskólanámið rann blekið hægar úr pennanum. Sögurnar kraumuðu þó í höfðinu og ljóðin spruttu eins og illgresi í hjartanu án þess að ég sinnti því almennilega að grisja. Þegar ég skrifaði var það rétt til að tappa af og fá frið fyrir sögunum, koma þeim frá mér. Allt sem var skrifað setti ég umhugsunarlaust ofan í skúffu.

Rétt fyrir hrun skráði ég mig á námskeið hjá Þorvaldi Þorsteinssyni í skapandi skrifum. Þó svo að mér þætti ég hafa misst leyfið til að skrifa þá var lífsmark með lönguninni. Námskeiðið var frábært. Ekki bara fyrir skrifin heldur fékk það mig til að brjóta niður þá múra sem ég hafði sjálf reist. Það opnaði augu mín fyrir því að enginn hefði bannað mér að skrifa nema ég sjálf.

Með nýútgefið leyfi frá sjálfri mér sinnti ég aftur ljóðunum og prófaði mig áfram með smásögur. Sótti námskeið hjá Hlín Agnarsdóttur og hlustaði á fjöldann allan af fyrirlestrum á netinu. Drakk í mig allan fróðleik sem ég fann og stækkaði verkfærakassann minn, las nýtt og gamalt og öðlaðist aftur sjálfstraust. Nógu mikið til að klára skáldsögu og fara með hana til útgefanda.

Þegar múrarnir féllu sá ég fyrst að þeir frábæru höfundar sem ég hafði fundið minnimáttarkennd gagnvart höfðu aldrei talað mig niður, ég gerði það sjálf alveg hjálparlaust. Bókmenntasnobbið í sjálfri mér og fordómarnir um það hverjir mættu skrifa og út frá hvaða menntun kæfði sjálfstraustið.

Í dag er ég þakklát mínum mentorum og þeim höfundum sem leggja sig fram um að aðstoða aðra höfunda og lyfta þeim upp. Ég er lánsöm að eiga marga að sem hvetja og rýna til gagns og ég þykist vita að ef ég týni aftur leyfinu til að skrifa, þá á ég bakland sem mun lýsa mér leiðina í rétta átt. Á móti legg ég mig fram um að vera ljós fyrir aðra sem eru þjakaðir af þörfinni til að segja sögur en leyfa efanum að vaxa og kæfa sögugarðinn.

Ása Marin, 2022

Heilandi heimsferðir

Þó útgefin verk Ásu Marinar fyrir almennan markað séu ekki ýkja mörg hefur hún markað sér skýra sérstöðu. Þrjár af sex bókum hennar, Vegur vindsins – Buen Camino (2015), Yfir hálfan hnöttinn (2021) og Elsku sólir (2022), eru í sama forminu: ungar konur í einhverskonar krísu eða í það minnsta á krossgötum í lífinu, leggja land undir fót. Heilandi áhrif ferðalaga á framandi slóðir er eitt af grunnstefunum, persónurnar kynnast siðum, sögu, menningu og síðast en ekki síst matreiðslu áfangastaðanna.

Dramatísk átök eða óvæntir „ferðatengdir“ erfiðleikar eru ekki í forgrunni, heldur renna frásagnirnar mjúklega áfram og smám saman skýrist fyrir aðalpersónunum hvernig tökum þær ættu að taka viðfangsefnin heima, um leið og þær ná meiri þroska. Í síðari bókunum tveimur er viðauki með mataruppskriftum og hvatningar til að skrifa niður sínar eigin ferðaminningar og -drauma, sem ýtir enn undir sérstöðuna og hvetur lesandann til annarskonar afstöðu til bókanna en til hefðbundinna fagurbókmenntatexta.  Þær skulu skoðaðast sem „skáldaðar ferðasögur“, eins og segir í káputexta Yfir hálfan hnöttinn. Ása Marin hefur einnig sent frá sér töluvert af kennslu- og léttlestrarbókum, þar sem „verkefni“ á borð við þau sem finna má í viðauka skálduðu ferðasagnanna, eru vitaskuld alvanaleg. Sá hluti höfundarverksins er ekki undir í þessu yfirliti.

Áður en Ása hóf ritun ferðabókanna komu út tvær ljóðabækur með tólf ára millibili: Búmerang (1997) og Að jörðu (2009). Að auki verður fjallað um smásögurnar sem birtust í safnritinu Bláar dyr (2013) og skáldsöguna Og aftur deyr hún (2016), sem er af allt öðru tagi en ferðasögurnar þrjár, þó höfundablærinn leyni sér ekki.

1 – Ljóðin

Búmerang kemur út um það bil sem Ása Marín útskrifast úr framhaldsskóla, og yrkisefnin eru sótt beint í þann raunveruleika:

… Mamma og pabbi voru líka að byggja sinn draumakastala. Þau byggðu á hrauni, ekki á sandi. Seinna fluttum við í kastalann þeirra og í dag eiga þau fullt í fangi með að koma okkur þaðan út.

(Minning, 11)

Fyrir utan smáprósa á borð við þennan eru ljóðin í Búmerang flest í því sem mætti kalla ‚hefðbundið form óbundins kveðskapar.‘ Stuttar, skarpar myndir úr hversdagslífinu, fléttað saman við tilfinningalíf ljóðmælenda, gjarnan með óvæntum „hnykk“ í lokin, sem sýnir þegar best tekst til kunnuglegt efnið í nýju ljósi, eða frá fersku sjónarhorni.

Ástin, mis-endurgoldin og skammlíf, er eðlilega fyrirferðarmikið yrkisefni, eins og við má búast af menntaskólaskáldi:
 

Hefðir þú verið …

… penninn minn
hefði ég
sett lokið á þig

…reikningsbókin mín
hefði ég
kíkt í svörin aftast

… gleraugun mín
hefði ég
séð strax í gegnum þig.

Hefðir þú bara verið
eitthvað annað.

Efniviðurinn mótar útkomuna vitaskuld og hér eru ekki stór áföll eða djúpstæðir sálrænir eða samskiptalegir erfiðleikar. Örlítið er komið inn á ástand heimsins („Stríðsleikur“), en fyrir það mesta eru þetta smekklega gerð ljóð um það sem bærist með skáldkonunni, aldrei tekið dýpra í árinni en þörf er fyrir og yrkisefnið kallar á. Ljóst er að Ásu Marín lætur vel að horfa augum skáldsins á veruleikann, bæði hið hversdagslega og það sem hrærir tilfinningarnar.

Tólf ár líða þar til Ása sendir næst frá sér bók, seinni ljóðabókina sína. Ljóðmál og stíll í Að jörðu er líkt og í Búmerang, og form ljóðanna sömuleiðis. Stutt ljóð þar sem ein hugmynd er útfærð og stundum snúið upp á í lokin. Í bókinni eru nokkur prósaljóð, líkt og í þeirri fyrri.

Stóri munurinn er yrkisefnið, en Að jörðu fjallar um fráfall móður skáldkonunnar, þremur árum fyrir útkomu bókarinnnar. Sorgina, missinn og ferlið í kringum andlátið. Titlar ljóðanna sýna viðfangsefnið skýrt: „Móðurást“, „Viku seinna“, „Steinn“, „Tár“, „Kveðjustund“, „Sátt“, „Trú“, „Í garðinum“, „Lífið og dauðinn“.

Eins og við er að búast er Að jörðu talsvert bitastæðari bók en frumraunin. Yrkisefnið að sönnu veigameira, en Ása hefur líka fastari tök á pennanum og fleiri ljóð ná flugi. Eftirtektarvert er að eftirminnilegustu ljóð bókarinnar gefa myndir af tilfinningum annarra, frekar en að kafa í hug skáldsins sjálfs. Í prósaljóðinu „Tár“ rekur hún hvernig faðir hennar grét hvorki við kistulagningu né í erfidrykkjunni, en þegar hann heyrði sírennslið í klósettkassanum kallaði hann fram „óm af nöldri hennar. Það var þá sem flóðgáttir opnuðust.“

Og í ljóðinu „Orðlaus“ yrkir Ása sig inn í hug hinnar deyjandi konu:

Lengi hafði hún gleymt að segja honum
að hún elskaði hann,
þau voru alltaf svo upptekin.

Nú horfir hún á hann
horfa á sig

og vildi að þeir tækju
slönguna út.

Mögulega er þessi tilhneyging til og færni við að horfa út frekar en inn ein ástæða þess að Ása Marín segir skilið við ljóðformið eftir þessa bók, allavega hvað útgáfu heilla bóka varðar, og fer að skapa fólk og fylgjast með því ferðast um heiminn og glíma við sitt innra líf.

Sinni eigin upplifun af móðurmissinum lýsir Ása Marín fallega í ljóðinu „Viku seinna“, með lokalínu sem hún notar síðar sem titil á sína myrkustu skáldsögu:

Ég veit að henni mun finnast þetta fyndið
svo ég tek upp símann
vel númerið flissandi
og hlusta á sóninn.

Eftir þrjár hringingar
fæ ég hnút í magann.
Ég man.

Og aftur deyr hún.

2 – Ferðasögur

Vegur vindsins – Buen Camino, Yfir hálfan hnöttinn og Elsku sólir fylgja nokkurnvegin sama forminu á þremur ólíkum áfangastöðum: Norður-Spáni, Víetnam og Andalúsíu. Ungar konur leggja í ferðalög, drifnar áfram af áföllum, og kynnast á ferðum sínum nýjum stöðum og menningu, fræðast lítillega um sögu og njóta lífsins, matar og drykkjar. Hitta fólk sem hefur áhrif á líðan þeirra og hugsanir, gefa jafnvel góð ráð í glímunni við áskoranir lífsins. Fyrir áhrif áfangastaðarins og samferðafólksins verða þær nokkurs vísari um sjálfar sig, vaxa og þroskast.

Í Vegi vindsins – Buen Camino kynnumst við Elísu, ungri konu sem starfar sem verkefnastjóri hjá lyfjafyrirtæki. Þegar hún greinist með krabbamein í brjósti ákveður hún að ganga Jakobsveginn og leggur af stað áður en hún byrjar meðferðina, og áður en hún segir foreldrum sínum eða ungum kærasta fréttirnar.

Það liggja ekki djúpar sjálfsleitarrætur að baki þessari skyndiákvörðun. Elísa hafði lengi vitað af leiðinni og langað að fara, löngun sem óx þegar hún sá þætti Thors Vilhjálmssonar um hans göngu á efri árum. Og þegar greiningin kemur ákveður hún að bíða ekki lengur. „Þess fullviss að lífið bíði ekki eftir mér og því væri enginn tími betri en núna til að leggja í hann“ (9).

Elísa er reyndar eina söguhetjan í þessum þremur bókum sem fer sína ferð algerlega sjálfviljug. Víetnamferð Júlíu í Yfir hálfan hnöttinn byggir á misskilningi og systurnar Sunna og Ársól eru lokkaðar til Andalúsíu af móður sinni „á fölskum forsendum“ í Elsku sólir. En Elísa er að láta sinn eigin draum rætast.

Atburðarásin er algerlega línuleg, fylgir göngustígnum og rekur það sem á daga Elísu drífur. Hvað hún borðar, hvernig svefnaðstæðurnar eru, hvernig áhrif erfiðið hefur á líkamann –sérstaklega fæturna. Bitastæðust eru þó kynni hennar af því fólki sem verður á vegi hennar. Kona skýtur yfir hana skjólshúsi og sýnir henni mikla hlýju. Gömul kona skynjar krabbameinið. Amerískur predikari með hóp af fólki ræðir við hana um trú og hin hinstu rök. Hinn skoplega neikvæða og tilætlunarsama Klaus er hún fljót að hrista af sér, en er hins vegar næstum fallin fyrir töfrum hins íðilfagra og ástralska Toby sem sýnir henni líka talsverðan áhuga.

Heima bíður Gutti, ungur og svolítið óþroskaður kærasti og Elísa veit ekki hvort sambandið við hann muni lifa af komandi álag vegna yfirvofandi krabbameinsmeðferðar.

Elísa er ekki síst komin á veginn til að vera með sjálfri sér, en flestir sem hún hittir eru gott fólk sem hún lærir af. Mikilvægasta manneskjan sem verður á vegi hennar er hin írska Erin, en þær verða samferða nokkra áfanga. Erin kynnir hana fyrir hugleiðslu og styður hana í að leyfa ótta og öðrum tilfinningum að fá útrás:

„Veikindi þín eru áþreifanleg.“ Tár rennur niður vanga hennar og á þessari stundu finnst mér ég vera að fá dauðadóminn. Hún heldur áfram: „Þú ert sterk en verður að leifa tilfinningum þínum að fá útrás svo þær geri ekki árás á þig innan frá. Afneitun er ekki góð fyrir sálina. Gráttu og leyfðu fólki að gráta með þér. Aðeins þá hefur þú opnað hjarta þitt svo að dýrlingarnir geti hjálpað þér.“ (109)

Þó löngunin til að ganga Jakobsveginn kvikni ekki af sjúkdómsgreiningunni er ljóst í bókarlok að hún hefur verið Elísu nauðsynleg. Til að stæla baráttuþrekið, til að eignast meðvitað æðruleysi, til að átta sig á tilfinningunum í garð Gutta.

Nú er ég ekki lengur á flótta. Ég er á heimleið. [...] Heim til Gutta, fjölskyldu og vina. Heim til að hefja bataferlið sem hófst í raun í þessari göngu. Því til að hefja baráttu þarf vilja til að sigra. Og ég þoli, ég vil og ég get. (197)
 

Atburðarásin í Yfir hálfan hnöttinn er öllu dramatískari en í Vegi vindsins – Buen Camino, sérstaklega framan af. Hún hefst á því að aðalsöguhetjan Júlía finnur miða á eldhúseyjunni með skilaboðum frá sambýlismanninum Ara:

Ég mun alltaf elska þig. Þetta voru góð ár. Þinn Ari xxx. (11)

Sjálfur er Ari á bak og burt. Fljótlega kemst Júlía að því að hann er í Saigon í Víetnam, og túlkar hin stuttorðu skilaboð þannig að hún eigi að fljúga á eftir honum og þar muni hann biðja hennar, en tíu ára sambandsafmæli er á næsta leyti. Eva vinkona hennar er efins um þennan skilning en Júlíu halda engin bönd og hún er flogin af stað skömmu síðar.

Eins og lesandinn þykist vita, líkt og sálfræðingurinn Eva, er það alls ekki slík rómantík sem vakir fyrir kærastanum. Í það minnsta ekki með Júlíu. Hann verður enda hinn vandræðalegasti þegar Júlía birtist í hótelmóttökunni og fljótlega fáum við að vita að hann er með nýja víetnamska kærustu upp á arminn.

Niðurbrotin reynir Júlía að njóta einhvers í stuttu stoppi í Saigon áður en hún snýr aftur heim. Á safni hittir hún hina ensku Emmu, þær taka tal saman og Emma fær Júlíu til að breyta áætlunum sínum og slást í för með henni í hópferð um landið, og reyna að jafna sig á áfallinu.

Eftir þetta upphaf tekur frásögnin á sig svipað form og Vegur vindsins – Buen Camino. Við fylgjum Júlíu um ferðamannastaði í Víetnam, fáum sögubrot og innsýn í líf og menningu landsins, ekki síst matarmenningu. Ferðalagið gengur snurðulaust fyrir sig, litlar sem engar ytri áskoranir mæta Júlíu, en hún er stöðugt að skoða stöðu sína í lífinu, reyna að átta sig og jafna sig. Smám saman kemur í ljós að þó hún hafi verið áfjáð í að giftast loksins Ara eftir tíu ára óvígða sambúð, var sambandið löngu hætt að vera hamingjusamt og neistinn horfinn. Ari orðinn sjálfselskur og tillitslaus, hún sjálf ekki alltaf auðveld í samskiptum heldur.

Stóri munurinn á þessari og fyrri bókinni er að hér ferðast aðalsöguhetjan í hópi með öðru fólki, sem hún, og við, kynnumst betur en auðnaðist með svipmyndum af fólki sem varð á vegi Elísu í Vegi vindsins – Buen Camino.

Auk Júlíu og hins fullkomna fararstjóra Kims samanstendur hópurinn af  Emmu, sagnfræðingnum Tamaz frá Georgíu, vinunum Cody og Adam frá Kanada, Clare og Bob, sem er blindur, sem hindrar þau ekki í að ferðast víða og gjarnan utan alfaraleiða. Þá eru í hópnum Frakkarnir Mila og Maurice, mjög svo önugur og fáskiptinn eiginmaður hennar.

Síðast en ekki síst er í hópnum enski ekkillinn Max, sem bætist síðastur í hópinn:

Maðurinn sem kom með kvöldfluginu og náði ekki kvöldmatnum kom inn og Júlía missti andann. Hann bauð góðan daginn, renndi augunum yfir hópinn og brosti. Hvernig átti Júlía að geta gleymt Ara þegar tvífari hans var í ferðinni? (70)
 

Fljótlega kemur samt í ljós að ekkillinn Max er ekki bara „hærri en Ari og þreknari“ (77) heldur mun þroskaðri manneskja og margfalt betri elskhugi, en þau Júlía enda í eldheitu ástarævintýri, sem bæði átta sig þó á um síðir að geti ekki náð meiri þroska fyrr en þau hafa bæði unnið úr áföllum sínum. Fyrir utan Frakkana tvo verður hópurinn sérlega samhentur, en tilraunir Júlíu til að lokka Milu inn í hópinn fara fyrir lítið, svo mjög er hún undir hælnum á Maurice, og yfir henni er „einhver ólýsanleg sorg“ (281), sem aldrei er upplýst hver er.

Undir lok bókar koma brestir í skapgerð Júlíu í ljós þegar henni tekst næstum að eyðileggja bæði samband sitt við Max og við Emmu. Emma trúir vinkonu sinni fyrir því að hún standi í ástarsambandi við giftan mann og Júlía tekur það mjög persónulega, og speglar í sínum eigin aðstæðum með mjög afdráttarlausri fordæmingu, þó hún þekki vitaskuld varla nokkuð til aðstæðna Emmu og unnustans:

„Óhamingjusamur eða ekki þá átti þessi mannleysa sem þú ert að hitta að vera heiðarlegur við konuna sína áður en hann festi bát sinn í örugga höfn hjá þér,“ hreytti Júlía í Emmu og spretti úr svo úr spori til að ganga ekki við hliðina á henni. (241)

Þegar Júlía horfist í augu við ósveigjanleika sinn, og gerir sér grein fyrir verðmætinu í vináttunni við Emmu tekst þeim að sættast og í bókarlok hefur Júlía náð að vinna sig fyrstu skrefin upp úr áfallinu með hjálp góðra ferðafélaga, hinni traustu vinkonu á Íslandi sem hún talar við í gegnum WhatsApp, og síðast en ekki síst: töfra Víetnam.

Sjálfsleit og þroski eru líka útkoman úr ferðalagi hálfsystranna Sunnu og Ársólar í Elsku sólir, en titillinn vísar í nöfnin þeirra, og þannig ávarpar Haddý móðir þeirra þær í bréfum sem drífa atburðarásina áfram.

Haddý hefur verið búsett um árabil í Andalúsíu, í stopulu sambandi við Ársól og engum tengslum við Sunnu, þá eldri. Sunna er gift kona, vel stæð með eitt barn, en Ársól á erfitt með að móta lífi sínu stefnu, er að vinna á kaffihúsi og gerir tilraunir til að hasla sér völl sem áhrifavaldur, að því virðist með slökum árangri.

En nú berst Ársól bréf þar sem Haddý segist liggja fyrir dauðanum og biður þær að koma til sín til að kveðja. Sunna er mjög treg til, en á endanum fær Ársól hana til að koma með sér, og að auki Barböru, gamla vinkonu móður þeirra, sem sjálf hefur ekki verið í sambandi við Haddý lengi.

Fljótlega kemur í ljós að eitthvað annað hangir á spýtunni en kveðjustund við sjúkrabeð. Skilaboð frá Haddý leiða stúlkurnar vítt og breytt um helstu ferðamannastaði Andalúsíu og ferðafrásögnin hefst, í sama stíl og í fyrri bókum Ásu Marinar af sama tagi.

En jafnframt afhjúpast ýmis fjölskylduleyndarmál. Sunna er lengi að sætta sig við ratleikinn sem mamma hennar hefur lagt fyrir þær, en undir lokin kemur í ljós að hann er kannski fyrst og fremst henni ætlaður. Haddý er dáin fyrir nokkru, og ferðinni lýkur hjá Fede, heimamanni sem reynist vera faðir Sunnu og hefur haldið utan um afhendingu bréfanna sem leiðir þær stöllur áfram.

Annað sem afhjúpast er að vinslit Haddýjar og Barböru stöfuðu af því að Orri, eiginmaður Haddýjar og faðir Ársólar, var stóra ástin í lífi Barböru. Að vinkona hennar hafi „stolið“ honum var of mikið til að fyrirgefa, þangað til að þessari ferð um sólbakaða sögu- og sælustaði á Suður-Spáni er lokið, að Barbara nær að sættast við sína látnu fyrrum lagskonu. Systurnar eru líka orðnar mun nánari en áður og hin stefnulausa Ársól hefur ákveðið að hefja ljósmyndanám, jafnvel á Spáni, í skjóli Fede og fjölskyldu hans.

Barbara fann frið í hjartanu í fyrsta sinn í mörg ár. Fortíðin var að baki og hún gat skilið hana eftir þar. Hún dró andann djúpt og áður en hún stóð up til að skoða sig um í bænum leit hún aftur á systurnar, líkt og til að fullvissa sig um að það yrði allt í lagi með þær. Undir brennheitri Spánarsólinni flatmöguðu sólir Haddýjar sem Barböru fannst hún nú eiga heilmikið í. (253)

3 – Aðrar sögur

Árið 2013 senda þær Anna Karin Júlíussen, Ása Marin, Helga Björk Ólafsdóttir, Íris Ösp Ingjaldsdóttir og Jenný Hrafna frá sér smásagnasafnið Bláar dyr. Hver þeirra á fimm sögur í heftinu. Þetta eru mjög stuttar sögur, jafnvel á mörkum ör- og smásagna, sé hægt að tala um slík mörk. Sögur Ásu eru 2–4 síður. Nokkuð myrkar allar, og líkt og ljóðin sækja þær gjarnan áhrif sín í óvæntan hnykk sem setur það sem á undan er komið í nýtt samhengi. Hægt er að ímynda sér að höfundur hafi einhverntíman lesið, og hrifist af, smásögum Roalds Dahl, Tales of the Unexpected.

Í „Bréfinu“ segir af manni sem borðar á fátæklegum fish-and-chips stað á hverjum degi og reynir að manna sig upp í afhenda veitingakonunni bréf sem hann geymir í vasanum. Undir lokin fær lesandinn að vita að maðurinn varð syni konunnar að bana, ölvaður undir stýri.

„Samvera“ segir frá framhjáhaldsástarsambandi sem fer fram á hótelherbergjum og virðist vera að renna sitt skeið, atlotin orðin „köld og vélræn“ (28). Undir lokin kemur í ljós að um er að ræða tvo karlmenn, annan giftan. Lokalínurnar gætu sem best verið úr einhverjum af ljóðum Ásu Marinar:
 

Hann horfir á mig og ég sé sultinn í augum hans. Hann leggur hurðina aftur og um leið og ég opna faðm minn á móti honum lokast ég. (28)
 

Bitastæðasta sagan er „Blinda“, sem leikur djarflega með sjónarhorn og sögumann. Sá sem segir söguna rekur fyrsta ástarsamband sitt og segir frá fyrstu kynlífsreynslunni. Morguninn eftir bankar lögreglan upp á og handtekur unga manninn fyrir nauðgun. Þá þarf lesandinn eiginlega að lesa aftur lýsinguna:

Hann kyssti líkama hennar frá toppi til táar, fyrst ofurvarlega en svo tók ástríðufullur ofsi við. Henni fannst gott hvað hann tók hana ákveðið. Hún grét af gleði í faðmi hans á eftir og skalf eins og lítið blóm á meðan hann strauk yfir liðað hár hennar. (30)

Og muna að sagan heitir jú „Blinda“. Það mein hrjáir sögumann í samskiptum við stúlkuna og enn, þegar hann furðar sig í fangelsinu á að stúlkan heimsæki sig aldrei, og svo mörgum árum síðar þegar hann mætir henni á götu og fer að rifja þetta allt saman upp, án þess að hafa neitt melt, lært eða skilið.

„Haldið á hjarta“ er smámynd af feðginum sem eiga stefnumót eftir langan aðskilnað. Dóttirin hefur slitið öll tengsl við föður sinn, en drykkja hann hafði sett svip sinn á æsku hennar og á endanum hrakið hann á götuna. Hann biður hana um að leyfa sér að vera hjá fjölskyldu hennar yfir jólin, en hún treystir sér ekki til þess.

Lokasagan, „Sóknarpresturinn“, er svört kómedía um síðustu klukkustundirnar í lífi prests, sem er hreint ekki stétt sinni til sóma. Sterklega er gefið í skyn að meðhjálparinn hafi eitrað fyrir prestinum með muffins-kökum, og ljóst að hann verður engum harmdauði.

Og aftur deyr hún er stutt skáldsaga sem Ása Marin sendir frá sér 2016, ári eftir að Vegur vindsins – Buen Camino, fyrsta ferðasögubókin, kom út. Ólíkt hinni einföldu línulegu byggingu ferðabókanna er þetta saga með fléttu, sem jafnvel nálgast það að vera glæpasaga.

Þó svo eina persónuna dreymi um þá daga þegar hún „pakkaði tvennum nærbuxum ofan í bakpoka, ferðaðist um Evrópu og svaf í almenningsörðum þegar ekki var hægt að fá ódýrt rúm á farfuglaheimili“ (16), þá er sögusvið Og aftur deyr hún höfuðborgarsvæðið, og persónurnar flestar fastar á einhvern hátt. Í aðstæðum sínum, í hjónaböndum eða bundnar tilfinningaböndum við ungu konuna sem við fáum að vita snemma bókar að hefur látist á sviplegan hátt.

Geir og Alda kynnast á hópeflisráðstefnu bankans sem þau vinna hjá. Fljótlega taka þau upp ástarsamband, þó Geir sé giftur maður. Hjónaband hans og Lilju er ekki lengur hamingjusamt og þarna hittir hann konu að sínu skapi. Ölver sonur þeirra kemst að sambandi föður síns við Öldu fyrir tilviljun, og vissulega grunar Lilju ýmislegt en getur þó ekki verið viss. Sjálfsmynd Geirs er mjög byggð á kvenhylli hans, og þó honum hafi „þótt vænt um“ Lilju, var hún fyrst og fremst aðlaðandi fyrir að vera eftirsótt og viðeigandi konuefni fyrir metnaðargjarnann mann. Þessi afstaða Geirs er farin að renna upp fyrir Lilju. Hann hefur haldið oftar framhjá til að staðfesta stöðu sína, en varð sannarlega ástfanginn af Öldu, og sjálfsmorð hennar er honum raunverulegt reiðarslag.

Þórkatla, móðir Öldu, trúir ekki að dóttirin hafi fallið fyrir eigin hendi. Hún og Hjalti, maður hennar, bregðast gjörólíkt við áfallinu. Hann hefur enga trú á efasemdum Þórkötlu og lokar sig inni í skel, meðan hún sækir útfarir ungs fólks sem deyr og endurlifir sorgina og viðheldur þannig sambandinu við Öldu.

Loks er það Rúna, samkynhneigð besta vinkona Öldu, sem finnur dagbækurnar hennar og kemst að sambandinu við Geir, og jafnframt að Alda var ófrísk þegar hún dó. Hún kemst líka að því að Alda taldi að Rúna væri ástfangin af sér, og verður að játa fyrir sjálfri sér að það gæti eitthvað verið til í því.

Undir lokin fær lesandinn svo að vita að Ölver varð valdur að dauða Öldu. Þegar hann sá hana og pabba sinn tala saman heyrði hann líka á tal þeirra og komst að óléttunni. Hann brýst inn til Öldu og blandar lyfjum saman við safa í ísskápnum, með það fyrir augum að valda fósturláti og losa sig við óæskilegt hálfsystkini. Það virðist ljóst að dauði Öldu var ekki af hennar völdum.

Þetta er myrk saga. Ölver er óhugnanlega siðblindur, og þó Öldu finnist Geir hafa „fallega lífssýn“ (54) er varla hægt að segja sú mynd sem lesandinn fær af hugskoti elskhugans staðfesti það:

…hugmyndin um að losna við frúna verður álitlegri með hverjum sopa. Hann verður að hringja í vin sinn sem er lögfræðingur og reikna dæmið til enda áður en hann tekur ákvörðun. Ef skilnaður verður dýr verður hann að finna einhver ráð til þess að tala hana ofan af þessu. [...] Gefa henni undir fótinn, hrósa henni. Blekkja hana. Hann getur jú alltaf sofið hjá áhugaverðari konum á kantinum. (80–81)

Þetta veit lesandinn, og veit líka sannleikann um örlög Öldu og hugarfar Ölvers. En bókinni lýkur áður en hefðbundin og fullnægjandi „krimmalausn“ er til lykta leidd.

—

Verk Ásu Marinar eru ekki það sem oft er kallað „þungavigtarbókmenntir“. Það er léttleiki yfir þeim, skemmtigildið í forgrunni, að viðbættri löngun til að fræða lesendur um fjarlæga staði og æsa upp í þeim útþrána. Viðfangsefnin sem aðalpersónurnar glíma við: tilfinningaleg skipbrot, fjölskylduleyndarmál og erfiðleikar í æsku, banvænir sjúkdómar, jafnvel siðblinda og ofbeldi, eru vitaskuld grafalvarleg, en yfirskyggja aldrei annað og léttara frásagnarefni.

Með ferðasögum sínum hefur hún fundið forvitnilegan farveg fyrir rithöfundarneistann, þó hálfgildingskrimminn Og aftur deyr hún sýni að hún gæti valið að halda í fleiri áttir. Allt mun það koma í ljós eftir því sem ferð hennar vindur fram á höfundabrautinni.
 

Þorgeir Tryggvason, nóvember 2022