Eins og titillinn gefur til kynna fjallar þessi ljóðabók Hjartar Marteinssonar um Alzheimer sjúkdóminn sem er bæði óhugnanlegur sjúkdómur og áhugaverður, því hann einkennist hvort tveggja af minni og gleymsku, sem hvort um sig eru óþrjótandi viðfangsefni. Segja má að minni sé grundvallaratriði hugverunnar og órjúfanlegur þáttur í sjálfi hennar. Við það að missa minnið glötum við þeim sögum og frásögnum sem eru undirstaða persónu okkar og um leið missum við tökin á því hver við erum. Hugtakið „tilbrigði“ í titlinum minnir á tónlist en einnig á symbólíska ljóðagerð þar sem brugðið er upp táknrænum senum sem takast á við hugmyndir um skynjun og skynhrif. Þá felur orðið einnig í sér umbreytingu eða viðsnúning sem verður til dæmis á manneskju sem veikist af alzheimer. Það má gera sér í hugarlund að sú breyting eigi ekki aðeins við um persónuna frammi fyrir ástvinum og ættingjum heldur verði hún í hugarheimi og heimsmynd hennar sjálfrar.
Höfundur hefur í viðtölum skýrt frá því að hugmyndin að ljóðunum sé komin frá afa hans sem ætlaði á efri árum að setjast niður og skrifa æviminningar sínar en sóttist verkið illa þar sem minnið var þá farið að svíkja hann. Sögupersónan í ljóðunum byggir á þessum aðstæðum afans og ljóðmælandi lýsir því hvernig afinn hverfur inn í gleymsku og tekur að blanda saman ólíkum tíma og rýmum. Hugarheimur afans tekur þannig að minna á söguheim symbólískra ljóða þar sem skapast ákveðið rof í skynjun og ólík skynhrif takast á og jafnvel víxlast. Á meðan hann sjálfur og líkami hans er staddur á hjúkrunarheimili er hugurinn kominn mörg ár aftur í tímann þegar hann stundaði sjómennsku úti við Garðskaga. Á sama tíma er hugmyndinni um hið botnlausa minni og gleymsku teflt gegn sögusviði heimahaganna og auðninni á Reykjanesi. Hér endurspeglar ytra landslag hið innra, auðnin táknar gleymskuna og lýsir því á afar frjóan hátt hvernig það, að tapa minninu og um leið sjálfum sér, samsvarar því að hverfa út í auðnina. Þessi hugmynd kemur skýrt fram í ljóðinu „Vitinn“ sem er ákaflega hrífandi:
Vitinn framundan
steingert tré í auðninni
lýsir út yfir víðáttuna
hinum megin
þar sem jafnan er slökkt.Þegar ljóskeilan fer hjá glugganum
hverfur veröldin
mín megin
og sjóndeildarhringurinn
breytist eitt andartak
í mjólkurgráa helgimynd.
Hjörtur hlaut nú í ár Bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar fyrir Alzheimer tilbrigðin en árið 2000 hlaut hann sömu verðlaun fyrir skáldsöguna AM 00. Áður hefur hann hlotið Ljóðstaf Jóns úr Vör og sent frá sér ljóðabækurnar Ljóshvolfin árið 1996 og Myrkurbil árið 1999. Þá hefur Hjörtur einnig lagt stund á myndlist og haldið málverkasýningar. Myndrænir eiginleikar textans í Alzheimer tilbrigðunum eru áberandi og auðvelt fyrir lesendur að sjá fyrir sér sögusviðið sem ljóðmælandi leitast við að lýsa. Bókin hefst á myndrænum inngangi sem slær tóninn fyrir þema ljóðanna en þar er birt gömul mynd af manni sem gæti verið afinn í ljóðunum. Yfir henni er síða úr hálfgagnsæjum pappír svo að myndin af afanum leysist upp í þoku þegar síðunni er hægt og rólega flett frá myndinni.
Ljóðin eru prósaljóð og frásögnin lýsir ákveðnu ferli sem í upphafi hefur sínar töfrandi og húmorísku hliðar en verður smátt og smátt sorglegri og blákaldari þegar líður á frásögnina. Þá má einnig finna í þeim skapandi sýn á lífið og gráglettinn tón, hlýju og fegurð. Sem dæmi mætti nefna ljóðið „Matsalurinn“ þar sem atferli og hegðun afans tekur að minna á sérvitran konseptlistamann. Hann kaupir sér 3M eyrnatappa, límir þá á vegg og segir við barnabarn sitt þegar það kemur í heimsókn: „Hún er marglit þögnin hérna inni.“ Þessi setning birtir ennfremur þann leik með skynhrif sem einkennir ljóðin og tengja má við fyrrnefnda symbólista. Þá er ljóðið „Kartöflurækt“ einnig gott dæmi um þá lágstemmdu og jarðbundnu töfra sem mér þykir einkenna Alzheimer tilbrigðin öðru fremur:
Þegar afi hafði sett niður kartöfluútsæðið breiddi hann
gamla rúmteppið með rósamynstrinu yfir garðinn;
sagði að það lokkaði til sín birtuna og ylinn. Eftir að
teppið tók óvænt að spíra um sumarið sagðist hann
heyra rósirnar teygja anga sína eftir moldinni þótt
enginn tæki orð hans trúanleg fyrr en þær fóru að
blómstra. (...)
Hér má heldur ekki gleyma að Alzheimer er afar algengur sjúkdómur og flestir lesendur eiga sjálfir sínar sögur og eigin reynslu af ástvinum, ömmum og öfum, sem hafa horfið inn í gleymsku og orðið e.t.v. aðeins skugginn af sjálfum sér. Þær sögur og sú reynsla verða örugglega í bakgrunni við lesturinn. En þrátt fyrir útbreiðslu sjúkdómsins sýna Alzheimer tilbrigðin einnig fram á sértæk einkenni hvers tilfellis fyrir sig sem litast af aðstæðum persónunnar og þeim áhrifum sem sjúkdómurinn hefur á hana. Ljóðabókin birtir þannig afar næma sýn á minnistap og ljóðin fjalla um gleymsku af djúphygli og hugmyndaauðgi. Höfundur bregður upp táknrænum myndum sem af stafar hlýju og yl en blámi og drungi kurra undir og minna á yfirvofandi endalok.
Vera Knútsdóttir, nóvember 2014