Það er oft talað um að mannkynssagan sé saga karla - ‘his-story’ á ástkæru ylhýru enskunni - og um leið og sagan er karla er hún saga yfirvalda og yfirráða. Þannig birtir mannkynssagan einungis brot af sögunni, ákveðið sjónarhorn eða sýn á hana. Sem kemur þá væntanlega að ofan: ef ekki, þá er það í mesta lagi sýn hermannsins, ferðalangsins eða réttara sagt, landkönnuðarins og ævintýramannsins, sem fær að njóta sýn. Sem betur fer er langt síðan heimikill skurkur var gerður í að leiðrétta þessa sýn. ‘Minnihlutahópar’ eins og konur, fólk sem er ekki af hinum hvíta kynþætti, samkynhneigðir, og almennt þeir valdaminni, hafa gagnrýnt þessa tegund mannkynssögu og söguskoðunar. Dæmi um áhugaverð sagnfræðileg fyrirbæri sem hafa sprottið uppúr slíkri gagnrýni er einsagan, önnur dæmi, minna sagnfræðileg, en sem mér finnst ekki síður skemmtileg, er meðferð sögunnar í skáldskap og kvikmyndum, þarsem fært er í stílinn, logið og svikið - alveg eins og sagan var login og svikin fram að gagnrýni femínista.
Nú er ég búin að tala í mig hita um meðferð sögunnar í skáldskap og er því loks komin að efninu, sem er er söguleg skáldsaga Kristínar Marju Baldursdóttur, Karítas: án titils. Saga Kristínar er einmitt dæmi um sögu frá öðru sjónarhorni, þetta er kvennasaga sem segir í stuttu máli frá ekkju sem flytur til Akureyrar með sex börn, markmiðið er að mennta þau öll. Það tekst, eldri synirnir og eldri dæturnar komast öll í skóla, dæturnar þó sýnu síðar, en yngsta dóttirin, Karítas, verður eitthvað á eftir, enda hefur hún sýnt fádæma útsjónarsemi í því að sjá fjölskyldunni farborða á erfiðum tímum, en fyrri hluti sögunnar gerist um og uppúr fyrri heimsstyrjöld. (Seinna kemur í ljós að yngsti sonurinn fór líka í skóla.) En Karítas er ekki öll þarsem hún er séð, hún býr yfir listakonuhæfileikum sem faðir hennar fóstraði með henni og er tekin í læri hjá listakonu - og frú - í bænum. Sú sendir hana til Kaupmannahafnar í nám, en þegar Karítas snýr aftur verður fljótlega ljóst að það að vera listakona á Íslandi á millistríðsárunum er ekkert spaug. Og viti menn, áður en af veit er hún orðin ástfangin af manni og ólétt eftir hann, og þau stofna heimili og til fleiri barna. Síðan hverfur maðurinn á brott, en hann er stórhugi mikill og ætlar sér mikla hluti. Í þriðja hluta sögunnar er Karítas komin í vinnu á heimili í Öræfasveit með börn sín, þegar eiginmaðurinn snýr til baka eftir þrettán ára fjarveru.
Það er margt ágætlega gert í sögu Kristínar Marju, þetta er heilmikil söguleg rómansa, með svipmiklum og fríðum persónum, átökum og ástum. Hér eru það konurnar sem horfa yfir sviðið - nánar tiltekið þegar Karítas gengur með húsmóður sinni á jökulinn - og ævintýraferðir karlanna fá ekkert pláss, eiginmaður Karítas fær aldrei að segja sína sögu. Þó er eins og eitthvað vanti til að sagan lifni verulega við, persónurnar eru einhvernveginn aðeins of svipmiklar og fríðar, ástin og átökin um of - því þó ég kalli söguna sögulega rómönsu er engann veginn ljóst hvort hún er hugsuð þannig, reyndar var ekki gott að átta sig á hvert þessi saga ætlaði sér eiginlega. Þetta kemur fram í stílnum sem er mestmegnis algerlega hefðbundinn stíll sögulegra skáldsagna, utan að reglulega birtast kaflar í öðrum, ljóðrænni stíl, sem eiga líklegast að vera teikningar Karítasar, því þeir bera yfirskriftina: Karítas: án titils, og svo blýantsteikning eða kolateikning eftir því hvað á við. Með þessu virðist þáttur listarinnar ítrekaður, en einhvernveginn myndast ekki nægilegt samspil eða flæði í söguna, og eins og áður sagði, þá er ekki alveg ljóst hverskonar stemningu þetta á að skapa, og því missa kaflar þessir marks.
Úlfhildur Dagsdóttir, maí 2005